Ένας από τους Τιτάνες της ελληνικής μυθολογίας, γιος του Ιαπετού και της Κλυμένης, αδερφός του Άτλαντα, του Μενοίτιου και του Επιμηθέα. Συμμάχησε με το ανθρώπινο γένος κατά του Δία. Σύμφωνα με άλλο μύθο ήταν γιος της Ήρας και του Ευρυμέδοντα. Κατά την παράδοση ήταν αρχιτεχνίτης, όπως ο Ήφαιστος και ο Πυγμαλίωνας, αλλά κατεχόταν από "κακές σκέψεις" γι' αυτό και τιμωρήθηκε από το Δία. Ένας άλλος μύθος δέχεται ότι ανήκε στο λαό των Καβείρων και ότι η Δήμητρα τον μύησε στα μυστήρια. Λέγεται μάλιστα πως μαζί με τον Ήφαιστο, βοήθησε στη γέννηση της Αθηνάς, χτυπώντας το κεφάλι του Δία με δίκοπο τσεκούρι. Πολλές φορές ο Προμηθέας συγχέεται με τον Ήφαιστο. Στην πραγματικότητα όμως ήταν ξεχωριστή θεότητα μάλιστα προϋπήρχε του Ηφαίστου. Αντίθετα από αυτόν, ο Προμηθέας ήταν διττή φύση, είχε πάντα δίπλα του ως βοηθό του τον αδερφό του Επιμηθέα, που ήταν λιγότερο πανούργος απ' αυτόν.

Το ζευγάρι Προμηθέα και Επιμηθέα συνδέεται άμεσα με τη δημιουργία του ανθρώπινου γένους. Σύμφωνα με τον Πρωταγόρα του Πλάτωνα, οι θεοί κατασκεύασαν μέσα στη γη, από φωτιά και χώμα, διάφορα θνητά όντα. Όταν τα έφεραν στο φως, ανέθεσαν στα δυο αδέρφια να τα προικίσουν με ικανότητες. Κατά τη διανομή όμως ο Επιμηθέας άφησε τον άνθρωπο γυμνό και απροστάτευτο. Έτσι, ο Προμηθέας έκλεψε από τους θεούς τη φωτιά και τη δώρισε στους ανθρώπους. Μια άλλη παράδοση αναφέρει ότι το δεύτερο δώρο του στο ανθρώπινο γένος, που το αποτελούσαν άντρες, ήταν η πρώτη γυναίκα, η Πανδώρα. Άλλοι όμως δέχονται πως αυτό το δώρο, από το οποίο προήλθε το γυναικείο φύλο, ήταν των θεών, και ότι στην πραγματικότητα αποτελούσε τιμωρία των ανθρώπων.

Σχετικά με το γεγονός της φωτιάς υπάρχουν πολλοί μύθοι. Ένας από αυτούς παραδίνει ότι το ανθρώπινο γένος, που το αποτελούσαν ατελέστατα όντα, πολεμούσε μαζί με τον Προμηθέα εναντίον του Δία. Μετά τη νίκη των θεών, ο Προμηθέας έκλεψε τη φωτιά και τη δώρισε στους ανθρώπους. Για την πράξη του αυτή, οι θεοί τον τιμώρησαν ως εξής: ο Ήφαιστος τον έδεσε με αλυσίδες σε μια κορυφή του Καύκασου, ενώ με διαταγή του Δία ένας αετός κατάτρωγε όλη τη μέρα το συκώτι του, το οποίο όμως ανανεωνόταν τη νύχτα. Η τιμωρία που είχε καθοριστεί να είναι αιώνια, έληξε με το φόνο του αετού από τον Ηρακλή. Σύμφωνα με το μύθο, έπρεπε κάποιος να κληρονομήσει το βασανισμό από τον ελευθερωμένο Προμηθέα Αυτός ήταν ο Κένταυρος Χείρων, στον οποίο ο Ηρακλής άνοιξε αιώνια πληγή άθελά του με ένα δηλητηριασμένο βέλος. Ο Προμηθέας ωστόσο φορούσε από τότε πάντα στο κεφάλι στεφάνι και στο δάχτυλο σιδερένιο δαχτυλίδι, σύμβολα πλήρους υποταγής στο Δία. Ο Προμηθέας λατρευόταν στην Αθήνα ως θεός της φωτιάς. Πολλοί καλλιτέχνες χρησιμοποίησαν το μύθο του ως θέμα στα έργα τους