Το Κλίμα στο Παρελθόν - Παλαιοκλιματολογία
Εποχή των παγετώνων
Περίοδος της καταστροφής της ζωής στον πλανήτη
Το φαινόμενο του θερμοκηπίου στην εποχή των δεινοσαύρων
Σύγχρονες ηλικίες πάγου
Ενδιαφέρουσες Διευθύνσεις

 

Παλαιοκλιματολογία είναι η επιστήμη που μελετά τις κλιματολογικές συνθήκες που επικρατούσαν στη Γη τις παλαιότερες γεωλογικές περιόδους.

Τα συμπεράσματά της βασίζονται στη γεωλογία, δηλ. στη μελέτη των παλαιότερων στρωμάτων του εδάφους και στην παλαιοντολογία, δηλ. στη μελέτη των υπολειμμάτων των οργανισμών που με το θάνατό τους έπαθαν μεταβολές χημικής υφής και απολιθώθηκαν τα σκληρά τους μέρη (οστά, κελύφη κ.λπ.). Τα γεωλογικά στρώματα παρέχουν συχνά πολύτιμες πληροφορίες για τις συνθήκες σχηματισμού τους και για το περιβάλλον που υπήρχε όταν δημιουργήθηκαν. Π.χ. τα στρώματα του γύψου και του αλατιού γίνονται με εξάτμιση και επομένως η παρουσία τους σημαίνει ότι

Εικ. 210

κατά το σχηματισμό τους το κλίμα ήταν ζεστό. Αντίθετα, οι μορένες (λιθώνες, βλέπε παγετώνας) και οι τυλλίτες είναι γεωλογικοί σχηματισμοί που συνδέονται με την παρουσία παγετώνων, επομένως η ύπαρξή τους σημαίνει πολύ ψυχρό κλίμα. Στοιχεία προηγούμενων αλλαγών του κλίματος προέρχονται από το γεωλογικό αρχείο του περιβάλλοντος:

Εικ. 211 Λιθώνας

 

Οι παγετώνες, τα απολιθώματα της γύρης των φυτών, τα ισότοπα των στοιχείων όπως ο άνθρακας και το οξυγόνο, τα ορυκτά και η αύξηση (καλές κλιματικές συνθήκες) ή μείωση (άσχημες κλιματικές συνθήκες) του πάχους των ετήσιων δακτυλίων των κορμών των δέντρων (ο δακτύλιος αρχίζει να δημιουργείται την άνοιξη στην αρχή της βλαστικής περιόδου, οπότε σχηματίζεται ξύλο μαλακό και τελειώνει το φθινόπωρο σχηματίζοντας ξύλο σκληρό). Τα ζώα και τα φυτά δίνουν επίσης ακριβείς πληροφορίες για το κλίμα μιας περιόδου, γιατί η ζωή τους είναι συνυφασμένη με ορισμένες

Εικ. 206 Πάτα στην εικόνα να την δεις σε μεγέθυνση. Προσπάθησε να ξεχωρίσεις τις περιόδους με ήπιο κλίμα

κλιματολογικές συνθήκες. Βέβαια, υπάρχουν οργανισμοί με ευρύτατα πλαίσια αντοχής· γενικά, όμως, τα ζώα και τα φυτά προτιμούν ειδικές συνθήκες διαβίωσης.

Η γενική εικόνα μιας περιοχής είναι επίσης πολύτιμη. Κατά κανόνα η συγκέντρωση πολλών θηλαστικών σε έναν τόπο σημαίνει πλούσια βλάστηση, άρα και πολλές βροχές. Το γήινο κλίμα δεν μένει το ίδιο. Πάντα αλλάζει. Η αλλαγή κλίματος δεν είναι μόνο ένα πρόσφατο φαινόμενο. Υπάρχουν στοιχεία ότι η γη έχει επηρεαστεί  από αλλαγές του κλίματος δια μέσου των γεωλογικών αιώνων.
Με βάση τα όσα αναφέρθηκαν παραπάνω, η παλαιοκλιματολογία κατάφερε να μας δώσει μια γενική εικόνα του κλίματος των γεωλογικών περιόδων του παρελθόντος.

Εικ. 210 Κάποτε υπήρχε νερό. Τώρα;

Θα αναφερθούμε στις κυριότερες αλλαγές του κλίματος ξεκινώντας από τις παλαιότερες περιόδους προς τις νεότερες.

Εποχή των παγετώνων:
600-700 εκατομμύρια έτη πριν
 

Περίοδοι της ιστορίας της Γης κατά τις οποίες μεγάλα τμήματα της επιφάνειάς της ήταν καλυμμένα από παγετώνες. Μεγάλες μάζες πάγων υπάρχουν και σήμερα, υπολογίζεται μάλιστα ότι η συνολική τους επιφάνεια είναι 16,2 εκατομ. τ.χλμ. Μπορεί η έκταση αυτή να φαίνεται τεράστια, αλλά δεν αντιπροσωπεύει παρά ένα μικρό μόνο ποσοστό της έκτασης που καταλάμβαναν στο παρελθόν, οπότε υπολογίζεται ότι έφτασαν τα 46 εκατομ. τ.χλμ.
Παγετώδεις περίοδοι φαίνεται ότι υπήρξαν αρκετές φορές στο παρελθόν, π.χ. κατά το προκάμβριο και το πέρμιο, θεωρούνται, όμως, χαρακτηριστικό φαινόμενο του τεταρτογενούς. Τα γεωλογικά δεδομένα δείχνουν ότι κατά τον τεταρτογενή συνέβηκαν 4 εξαπλώσεις παγετώνων, διάρκειας εκατοντάδων χιλιάδων ετών, που διακόπηκαν από ενδιάμεσες μεσοπαγετώδεις περιόδους δεκάδων χιλιάδων ετών. Οι παγετώνες απλώθηκαν τόσο στο βόρειο όσο και στο νότιο ημισφαίριο, αλλά οι κυριότερες μελέτες του φαινομένου έχουν γίνει στην Ευρώπη. Οι παγετώδεις περίοδοι έχουν τα ονόματα Γκίντσιο, Μινδέλιο, Ρίσιο και Βούρμιο. Η μεγαλύτερη ήταν το Ρίσιο, οπότε η εξάπλωση των παγετώνων έφτασε στα ακρότατα όρια. Σήμερα ξέρουμε ότι οι πάγοι σκέπασαν τα 30% της ξηράς και ότι η κεντρική και βόρεια Ευρώπη ήταν σκεπασμένες με ένα παγωμένο κάλυμμα, με πάχος που έφτανε τα 2000 μ. Εννοείται ότι το πάγωμα του νερού είχε ως αποτέλεσμα τη μεταβολή της στάθμης των θαλασσών, γιατί η εμφάνιση των πάγων σήμαινε υποχώρηση της θάλασσας και αποκάλυψη τμημάτων του βυθού, ενώ αντίστροφα η τήξη τους προκαλούσε άνοδο της στάθμης και πλημμύρες στις ακτές. Έτσι σχηματίζονταν αποθέματα πολύτιμα για τους γεωλόγους.
Δεν ήταν μικρότερη η επίδραση των παγετώνων στην ξηρά, όχι μόνο στο έδαφος αλλά και στη χλωρίδα και στην πανίδα (δηλ. στα φυτά και στα ζώα). Η κατανομή των ζώων και των φυτών παρουσίασε πολλές μεταβολές ανάλογα με τη θερμοκρασία. Όσα δεν μπορούσαν να προσαρμοστούν, εξαφανίστηκαν ή, αν είχαν την ικανότητα, μετακινήθηκαν σε πιο ευνοϊκές περιοχές. Όταν οι παγετώνες υποχωρούσαν, τα νερά που προέρχονταν από την τήξη τους, γέμιζαν κοιλότητες του εδάφους και σχημάτιζαν λίμνες. Γύρω τους μεγάλωναν φυτά, που μάζευαν τα φυτοφάγα ζώα και αυτά με τη σειρά τους τα σαρκοφάγα. Υπάρχουν ζωικά και φυτικά είδη που αποτελούν με μόνη την παρουσία τους απόδειξη της θερμοκρασίας που επικρατούσε κάποτε σε μια περιοχή

Περίοδος της καταστροφής της ζωής στον πλανήτη:
245 εκατομμύρια έτη πριν

 

Μια από τις πιο συναρπαστικές αλλά και ειρωνικές πλευρές τής εξέλιξης κατά τον Ανώτερο Παλαιοζωικό αιώνα είναι το γεγονός ο υψηλός βαθμός εξειδίκευσης που επιβλήθηκε από την προσαρμογή σε ψυχρά ή θερμά νερά δεν απέδωσε κατά τον αναμενόμενο τρόπο. Μια ξαφνική αντιστροφή στην ιστορία της γης σχεδόν κατέληξε σε καταστροφή για όλες τις μορφές ζωής. Το 96% τουλάχιστον της υδρόβιας ζωής και περισσότερο από το 75% των σπονδυλωτών της ξηράς αφανίστηκαν από το πρόσωπο της γης. Δυο εξηγήσεις έχουν προταθεί για την ριζική αυτή αλλαγή. Μερικοί ειδικοί την αποδίδουν σε ξαφνική έκθεση σε υπεριώδη ακτινοβολία ή σε αύξηση της ραδιενέργειας, λόγω των ορογενέσεων ή ως αποτέλεσμα της πτώσης ενός τεράστιου μετεωρίτη που προκάλεσε τεράστια παλιρροϊκά κύματα, τα οποία σάρωσαν τις θάλασσες. Μια λιγότερο δραματική και περισσότερο ρεαλιστική εξήγηση είναι αυτή που την θεωρεί ως αποτέλεσμα έντονης ψύχρανσης του κλίματος τέτοιας ώστε να μπορεί να εκλείψουν πολλά από τα προσαρμοσμένα στα θερμά νερά ζώα και ιδιαίτερα τα κοράλλια.

Το φαινόμενο του θερμοκηπίου στην εποχή των δεινοσαύρων:
135-115  εκατομμύρια έτη πριν
 
Την τελευταία περίοδο του μεσοζωικού αιώνα, όταν ζούσαν οι δεινόσαυροι στη γη, το κλίμα άρχισε να γίνεται θερμό και σιγά σιγά ακόμη θερμότερο σύμφωνα με γεωλογικά στοιχεία και απολιθώματα που έχουν βρεθεί.

Κατά τη διάρκεια αυτής της περιόδου σημειώθηκαν εκρήξεις πολλών ηφαιστείων και μεγάλες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα στην ατμόσφαιρα ελευθερώθηκαν στην ατμόσφαιρα. Το διοξείδιο του άνθρακα, ως αέριο του θερμοκηπίου, προκάλεσε παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας και μια από τις θερμότερες περιόδους στη γήινη ιστορία.

Εικ. 207

Η εξαφάνιση των δεινοσαύρων όμως εξακολουθεί να κρύβει ένα μυστήριο. Τα τεράστια αυτά ζώα δε φαίνεται να χάθηκαν σταδιακά,  όπως θα ήταν λογικό, αλλά ξαφνικά, μέσα σε πολύ μικρό χρονικό διάστημα. Οι θεωρίες που διατυπώθηκαν από τους επιστήμονες με σκοπό να εξηγήσουν αυτό το φαινόμενο είναι πολλές.

Εικ. 208

Μερικοί επιμένουν σε μια πολύ ξαφνική και πολύ έντονη αλλαγή του κλίματος στην οποία δεν κατάφεραν να προσαρμοστούν. Άλλοι θεωρούν ότι αιτία της εξαφάνισης ήταν τα θηλαστικά που έτρωγαν τα αυγά των ερπετών.

Εικ. 209

Άλλοι τέλος διατύπωσαν την άποψη ότι αιτία ήταν μια σύγκρουση της Γης με ένα τεράστιο μετεωρίτη που προκάλεσε κατακλυσμούς και μεγάλες μεταβολές στην επιφάνειά της. Αυτές οι θεωρίες όμως δεν είναι δυνατό να επαληθευτούν, γι’ αυτό και μοναδικοί μάρτυρες του παρελθόντος παραμένουν οι «πέτρινες σελίδες» της ιστορίας της ζωής, δηλαδή τα απολιθώματα.

Σύγχρονες ηλικίες πάγου:
Από 3 εκατομμύρια έτη πριν μέχρι το παρόν και πέρα
 

Εδώ και μερικά εκατομμύρια χρόνια το κλίμα της γης μας το έχουν επηρεάσει περίοδοι παγετώνων αλλά και θερμές περίοδοι. Κατά τις ψυχρές περίοδοι δημιουργούνταν οι τεράστιοι παγετώνες του πλανήτη οι οποίοι στη συνέχεια έλειωναν αργά αργά κατά τις θερμές μεσοπαγετώδεις περιόδους και νέοι πάγοι

επικάθονταν στη συνέχεια δημιουργώντας νέα στρώματα πάγου.
Αλλαγές στη θέση των ηπείρων, την ωκεάνια κυκλοφορία του νερού, τα χαμηλότερα επίπεδα του CO2 και οι αλλαγές στην   ακτινοβολία μπορεί να έχουν συμβάλει στον κλιματολογικό κύκλο της δημιουργίας του πάγου. Μεγάλο

Εικ. 212

ρόλο όμως φαίνεται να έχουν παίξει οι αλλαγές στη γήινη τροχιά.

Αφού το κλίμα, λοιπόν, πάντα άλλαζε γιατί εμείς σήμερα να μιλάμε  για παγκόσμια αύξηση της θερμοκρασίας λόγω του φαινομένου του θερμοκηπίου;
Παρόλο που οι αλλαγές στο κλίμα πάντα συνέβαιναν οι επιστήμονες πιστεύουν ότι σήμερα με τη καύση των ορυκτών καυσίμων και των όλων των άλλων επιβλαβών επιδράσεων

Εικ. 213

του ανθρώπου στο πλανήτη που αναφέραμε σε άλλα κεφάλαια, αυτή η αλλαγή προκαλείται πολύ γρηγορότερα με αποτελέσματα τα οικοσυστήματα να μην προλαβαίνουν να προσαρμοστούν με αποτέλεσμα να έχουμε απροσδόκητες και ανεξέλεγκτες αλλαγές στη ζωή του πλανήτη μας. Καταλήγουν λοιπόν στο συμπέρασμα ότι το ποσοστό αλλαγής του κλίματος σήμερα αυξάνεται γρήγορα σε σημείο που η ζωή στη γη, συμπεριλαμβανομένων των ανθρώπων, δεν θα έχει το χρόνο να προσαρμοστεί στους μεταβαλλόμενους όρους.

 

  Ενδιαφέρουσες Διευθύνσεις

http://en.wikipedia.org/wiki/Category:Climatology_-_Meteorology_stubs πλήθος όρων σχετικών με τη παλαιοκλιματολογία
http://en.wikipedia.org/wiki/Ice_core
http://en.wikipedia.org/wiki/Image:Gripcor1.jpg
http://www.ltrr.arizona.edu/
Ιστοχώρος που ασχολείται ειδικά με την παλαιοκλιματολογία και ιδιαίτερα με του δακτυλίους δέντρων
http://www.ncdc.noaa.gov/paleo/ftp-search.html Τα πάντα για την παλαιοκλιματολογία από την NOAA
http://www.ncdc.noaa.gov/paleo/globalwarming/gallery.html (φωτογραφικό υλικό
)