Τα Σύννεφα
Ιστορικά Στοιχεία
Τύποι Σύννεφων

Πολικό Σέλας
Ενδιαφέρουσες Διευθύνσεις

 

Ιστορικά Στοιχεία
 

Στο πρώτο βιβλίο που γράφτηκε για τον καιρό, τα «Μετεωρολογικά Α», ο αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος Αριστοτέλης, κεφάλαιο 9-10, εξετάζει την κατώτερη ατμόσφαιρα, το στρώμα νερού και αέρα, που βρίσκεται κάτω από το στρώμα φωτιάς και πιο κοντά στη γη. Περιγράφει τα νέφη ως μίγμα των στοιχείων νερού και αέρα με ποσότητες από το στοιχείο φωτιά.
Κινητήρια δύναμη όλων είναι η περιφορά του ήλιου γύρω από τη γη (Οι αρχαίοι θεωρούσαν τη Γη ακίνητη). Πίστευε πως αν

Εικ. 127 Αριστοτέλης

 

ανακατευόταν η φωτιά με το νερό, η «ελαφράδα» της φωτιάς θα ανύψωνε το νερό από το έδαφος (όχι όμως πολύ ψηλά, αν η ποσότητα φωτιάς ήταν μικρή σε σχέση με το νερό, “…όσον αν μη μετεωρισθή δι’ ολιγότητα του ανάγοντος αυτό πυρός προς το αναγόμενον ύδωρ…κεφ. 10, στιχ. 13-15, μετεωρολογικά Α, Αριστοτέλης, Εκδόσεις Κάκτος).

 

Καθώς η φωτιά εγκαταλείπει το νερό τα δυο στοιχεία χωρίζουν και η φωτιά ανεβαίνει ακόμη πιο ψηλά., ενώ το νερό πέφτει, συχνά σαν υγρασία ή αν κάνει αρκετό κρύο ως παγετός. Οι υδρατμοί ζυγίζουν λιγότερο από το νερό επειδή περιέχουν φωτιά, άρα όσο περισσότερη φωτιά έχουν τόσο πιο ψηλά πηγαίνουν πριν συμπυκνωθούν για να ξαναγίνουν

Εικ.128

 

σύννεφα. Τώρα πια γνωρίζουμε ότι η φωτιά δεν είναι στοιχείο που μπορεί να ανακατευτεί με άλλα στοιχεία και ότι εκείνο που ο Αριστοτέλης αποκαλούσε «φωτιά» είναι η θερμότητα, μια μορφή ενέργειας.

   
 

   
  Τα Σύννεφα
 

Πάτα στην παρακάτω κινηματογραφική μηχανή,  αριστερά, να παρακολουθήσεις ένα βίντεο με τις κινήσεις των νεφών στη διάρκεια μιας βροχερής ημέρας. Η ταχύτητα του βίντεο είναι είκοσι φορές μεγαλύτερη από την κανονική. Παρατήρησε τα φαινόμενα όπως αυτά εξελίσσονται. 1,8 MB

Πάτα στην εικονίτσα κάτω αριστερά για να δεις ένα ασπρόμαυρο βίντεο της κυκλοφορίας της ατμόσφαιρας από δορυφόρο (260 kb) και κάτω δεξιά το ίδιο βίντεο έγχρωμο (950 Kb)

Πάτα στην παρακάτω κινηματογραφική μηχανή,  δεξιά, να παρακολουθήσεις ένα βίντεο με τις κινήσεις των νεφών πάνω από την Ελλάδα το χρονικό διάστημα 25-27 Απριλίου 2005 (900 Kb).
Το βίντεο δημιουργήθηκε με εικόνες από την "Ομάδα Ατμοσφαιρικών Μοντέλων και Πρόγνωσης Καιρού" του Πανεπιστημίου Αθηνών, Μοντέλο Πρόγνωσης "Σκύρων":
http://forecast.uoa.gr/

 

Για να δεις σημερινό βίντεο κυκλοφορίας της ατμόσφαιρας πάτα εδώ (συνδέσου στο διαδίκτυο)
Πηγή: http://www.wetterzentrale.de
  http://www.wetterzentrale.de/topkarten/fssatms1.html (φωτογραφίες και βίντεο ημέρας, μεγάλης ανάλυσης, από δορυφόρους

Τα σύννεφα είναι σχηματισμοί από υδροσταγονίδια ή λεπτούς κρυστάλλους πάγου ή και τα δυο μαζί, που σχηματίζονται στην τροπόσφαιρα, σε ύψη μεταξύ 500 και 12.000 μ. όταν ή ατμόσφαιρα είναι κορεσμένη σε υδρατμούς  (στις πιο χαμηλές

Εικ. 168

Εικ. 169

θερμοκρασίες, ο αέρας είναι ανίκανος να κρατήσει τόσο νερό όσο και στις υψηλές θερμοκρασίες, έτσι  οι επιπλέον υπάρχοντες υδρατμοί συμπυκνώνονται σε σύννεφα).

 

Στον ουρανό τα νέφη παρουσιάζονται σαν λευκές, γκρίζες ή μαύρες μάζες. Τα νέφη σχηματίζονται λόγω συμπύκνωσης (υδροσταγονίδια) ή στερεοποίησης (παγοκρύσταλλοι) της ατμοσφαιρικής υγρασίας, η οποία τροφοδοτείται συνεχώς από διαφορετικές πηγές, ανόργανες (υδάτινες επιφάνειες, υγρά εδάφη) και οργανικές (φυτά, ζώα).
Εκτός από την ψύξη του αέρα, (η θερμοκρασία συμπύκνωσης είναι κατώτερη των 0 °C) απαραίτητη προϋπόθεση για τη δημιουργία των νεφών είναι η ύπαρξη στην ατμόσφαιρα πυρήνων συμπύκνωσης, δηλ στερεών επιφανειών γύρω από ης οποίες συμπυκνώνονται οι υδρατμοί. Τέτοιοι πυρήνες συμπύκνωσης δημιουργούνται πάντα στην ατμόσφαιρα για

Εικ. 129 Σχηματισμός Νεφών

 

διάφορους λόγους. Μπορεί δηλ. να πρόκειται για σκόνη που προέρχεται από το έδαφος ή για μετεωρική σκόνη ή άλλα σωματίδια. Γύρω από ένα μόριο σκόνης διαμορφώνεται λοιπόν ένα σταγονίδιο νερού ή εάν η θερμοκρασία είναι πιο χαμηλή διαμορφώνεται ένα παγοκρύσταλλος.

 

Το άσπρο ή γκρίζο χρώμα των σύννεφων προέρχεται στην πραγματικότητα από την ανάκλαση (άσπρα σύννεφα) ή την απορρόφηση (γκρίζα ή μελανά σύννεφα, ) των ακτίνων του ηλιακού φωτός από τα εκατομμύρια μικροσκοπικά σταγονίδια νερού ή τους μικροσκοπικούς παγοκρυστάλλους. Είναι τόσο μικρά, ώστε είναι σε θέση να μένουν στην ατμόσφαιρα και να μην πέφτουν στη γη λόγω της βαρύτητας. Όταν ο αριθμός των σταγονιδίων γίνει πολύ μεγάλος και ο σχηματισμός τους πυκνός το σύννεφο φαίνεται γκρι ή μελανό και υπάρχει μεγάλη πιθανότητα βροχής ή χιονιού ανάλογα με την θερμοκρασία που επικρατεί στην ατμόσφαιρα.
Όταν σχηματιστεί το νέφος αποκτά δικό του χαρακτήρα σταθερότητας, επειδή τα υδροσταγονίδια που το αποτελούν, εφοδιασμένα με δική τους κολλοειδή κατάσταση, αν και αυτή εμφανίζεται ιδιαίτερα στο εσωτερικό του νέφους, εκδηλώνουν ποικίλα φαινόμενα μεταφοράς και διανομής σε κάθε περίπτωση, η εξέλιξη του νέφους μπορεί να ακολουθήσει δύο διαφορετικές πορείες: επιστροφή στην κατάσταση του υδρατμού, που διασκορπίζεται στην ατμόσφαιρα εξαιτίας φαινομένων αντίθετων προς εκείνα που συνέργησαν για να σχηματιστεί το νέφος (όπως είναι η διάλυση των νεφών από τη θερμότητα του ήλιου)  ή μετασχηματισμός των σωματιδίων που συνιστούν το νέφος σε ατμοσφαιρικά κατακρημνίσματα (βροχή, χιόνι, χαλάζι). Το τελευταίο αυτό φαινόμενο έχει περισσότερο ενδιαφέρον από τα άλλα, εξαιτίας των αποτελεσμάτων του, καθώς είναι μια από τις πιο εντυπωσιακές φάσεις του μεγάλου φαινομένου που λέγεται υδρολογικός κύκλος, όπως εξίσου είναι και ο σχηματισμός των νεφών.

   
 

   
  Τύποι Σύννεφων
 
 

Είναι φανερή η σημασία των νεφών όχι μόνο γιατί, αυτά προκαλούν τις βροχές αλλά και γιατί, από το είδος τους διαπιστώνεται η κατάσταση του καιρού.

 

Υπάρχουν περίπου 40 είδη νεφών που διακρίνονται από τη μορφή και ο ύψος τους. Τα σπουδαιότερα όμως είναι δέκα. Η μορφή ενός νέφους μπορεί να μεταβάλλεται αρκετά, όπως άλλωστε και οι διαστάσεις του. Η μορφή εξαρτάται από διαφόρους παράγοντες, μεταξύ των οποίων είναι η προέλευση, η σύσταση, το ύψος, ο χαρακτήρας της κίνησης στην οποία υπόκειται, η έκταση κλπ. Για παράδειγμα, τα νέφη που δημιουργούνται μετά από την ανοδική πορεία μιας

Εικ. 130 Χάρτης των Νεφών

 

μάζας αέρα και τη συμπύκνωση της σε περιβάλλον με την ίδια θερμοκρασία είναι ευσταθή και έχουν τη μορφή στρωμάτων (διεθνώς stratus με σύμβολο st).

 

Αν αντίθετα και μετά τη συμπύκνωση η ανοδική μάζα αέρα εξακολουθεί να είναι, πιο ζεστή από τον αέρα του περιβάλλοντός τους τότε εξακολουθεί ν’ ανεβαίνει ενώ η θερμοκρασία της κατεβαίνει κατά 6 °C περίπου ανά χλμ. Τα νέφη που σχηματίζονται μ’ αυτό τον τελευταίο τρόπο δεν είναι συνεχή η μορφή τους είναι στρογγυλωπή και λέγονται σωρείτες (διεθνώς cumulus με σύμβολο cu).
Μια πρώτη ταξινόμηση των νεφών έγινε το 1802 από τον Ζαν Μπατίστ Λαμάρκ και το 1803 από τον Λιουκ Χάουαρντ. Η διεθνώς σήμερα παραδεγμένη ταξινόμηση των νεφών έγινε με βάση το ύψος στο οποίο εμφανίζονται, και κατατάσσονται σε τέσσερις ομάδες:
 

 

α) Τα κατώτερα νέφη, των οποίων το ύψος είναι κατώτερο των 2 χλμ., κύρια είδη των νεφών αυτών είναι: οι στρωματοσωρείτες (stratocumulus), τα στρώματα (stratus) και τα μελανοστρώματα (nimbostratus), είναι νέφη γενικά φαιού χρώματος και αποτελούνται από υδροσταγονίδια και μερικές φορές από ένα μικρό ποσοστό παγοκρυστάλλων.
Επίσης αναφέρονται τα νέφη κατακόρυφης ανάπτυξης ή ανοδικών ρευμάτων των οποίων το ύψος κυμαίνεται περίπου από 500 μ. έως 6 χλμ. στα νέφη αυτά υπάγονται οι σωρείτες (cumulus) και οι σωρειτομελανίες (cumulonimbus).

Πάτα σε κάθε εικόνα παρακάτω να την δεις σε μεγέθυνση.

 
Σύννεφα Χαμηλού Ύψους (κατώτερα νέφη)
Εικ. 131 Στρωματοσωρείτης
Stratocumulus
Εικ. 132 Μελανόστρωμα
Nibostratus
Εικ. 133 Στρώματα
Stratus
Εικ. 134 Σωρείτης
Cumulus
Εικ. 135 Σωρείτης
 
Εικ. 136 Σωρείτης
 
Εικ. 137 Σωρείτης Εικ. 138 Σωρείτης Εικ. 139 Λεπτομέρεια Σωρείτη
Εικ. 140 Σωρειτομελανίας
Cumulonimbus
Εικ. 141 Σωρειτομελανίας, Καταιγίδα Εικ. 142 Σωρειτομελανίας, Ηλιοβασίλεμα
 


β) Τα μέσα νέφη, το ύψος των οποίων κυμαίνεται από 2 - 6 χλμ. Στην ομάδα αυτή υπάρχουν δύο μόνο κύρια είδη νεφών: οι υψισωρείτες (altocumulus) και τα υψιστρώματα (altostratus), που αποτελούνται από υδροσταγονίδια και παγοκρυστάλλους.
Πάτα σε κάθε εικόνα παρακάτω να την δεις σε μεγέθυνση.

 
Σύννεφα Μέσου Ύψους (μέσα νέφη)
Εικ. 143 Υψισωρείτες
Altocumulus
Εικ. 144 Υψιστρώματα
Altostratus
Εικ. 145 Υψισωρείτες
Εικ. 146 Υψισωρείτες Εικ. 147 Υψιστρώματα Εικ. 148 Υψισωρείτες
 


γ) Τα ανώτερα νέφη, των οποίων το ύψος κυμαίνεται από 6 χλμ. ως την τροπόπαυση· στα νέφη αυτά υπάγονται οι θύσανοι (cirrus), τα θυσανοστρώματα (cirrostratus) και οι θυσανοσωρείτες (cirrocumulus), νέφη λευκά, που αποτελούνται μόνο από παγοκρυστάλλους.
Πάτα σε κάθε εικόνα παρακάτω να την δεις σε μεγέθυνση.

 
Σύννεφα Μεγάλου Ύψους (ανώτερα νέφη)
Εικ. 149 Θυσανοσωρείτες
Cirrocumulus
Εικ. 150 Θυσανοσωρείτες Εικ. 151 Θυσανοσωρείτες και Σωρειτομελανίας
Εικ. 152 Θυσανοστρώματα
Cirrostratous
Εικ. 153 Θυσανοστρώματα Εικ. 154 Θυσανοστρώματα
Εικ. 155 Θυσανοστρώματα Εικ. 156 Θύσανοι
Cirrus
Εικ. 157 Θύσανοι
Εικ. 158 Θύσανοι Εικ. 159 Θύσανοι - Ίχνη Αεριωθούμενου, Contrails Εικ. 160 Ίχνη Αεριωθούμενου

Πολικό Σέλας
 

Φωτεινό φαινόμενο της ανώτερης ατμόσφαιρας, το οποίο εμφανίζεται ως φεγγοβολή, κυρίως στις περιοχές του βόρειου και νότιου πόλου. Το πολικό σέλας παρουσιάζεται πάντοτε με πολύ διαφορετικούς χρωματισμούς και σχήματα: άλλοτε έχουν έντονο και λαμπρό φως, από το λευκό προς το κίτρινο και το κόκκινο ή προς το κυανοπράσινο, και άλλοτε διάχυτο κα ασταθές. Τα σχήματα με τα οποία συνήθως εμφανίζονται έχουν μορφή φωτεινών τόξων, που αρχίζουν από τον ορίζοντα και χάνονται προς τα επάνω δίνοντας την εντύπωση μιας μεγάλης κουρτίνας με κρόσσια ή μιας βεντάλιας με την κορυφή προς τον ορίζοντα. Και οι διαστάσεις τους όμως ποικίλλουν: άλλοτε είναι εκτεταμένα και επιβλητικά και καταλαμβάνουν μεγάλο τμήμα του ουρανού κα άλλοτε μέτρια ή μόλις αντιληπτά.

Εικ. 269 Βόρειο Σέλας

Μετρήσεις με τριγωνομετρικές μεθόδους απόδειξαν ότι τα ύψη στα οποία εμφανίζεται ένα πολικό σέλας είναι μεταξύ 100 και 200 χλμ. Έχουν όμως παρατηρηθεί σ. και σε ύψος 1000 χλμ. ή και μόνο 50 χλμ. Το πολικό σέλας αρχίζει να εμφανίζεται σχεδόν πάντοτε σε πολύ μεγάλα ύψη και κατόπιν κατεβαίνει χαμηλότερα. Άλλοτε διαρκεί μόνο λίγες ώρες και άλλοτε ολόκληρες ημέρες. Το σέλας εμφανίζεται και στις δύο πολικές περιοχές, αλλά συχνότερα σε εκείνες του Βόρειου Πόλου, γι’ αυτό επικράτησε η ονομασία βόρειο σέλας. Το σέλας σχηματίζεται όταν ηλεκτρικά φορτισμένα σωματίδια, ηλεκτρόνια και πρωτόνια, προερχόμενα από τον ηλιακό άνεμο, καταφέρνουν να διεισδύσουν μέσα από το μαγνητικό πεδίο της γης και να εισχωρήσουν στα ανώτερα τμήματα της ατμόσφαιρας, κατά μήκος των γραμμών του μαγνητικού πεδίου. Όταν τα σωματίδια εισέλθουν στην ατμόσφαιρα, σ’ ένα ύψος περίπου 100 χιλιομέτρων βομβαρδίζουν τότε σωματίδια αερίων, κυρίως οξυγόνου και αζώτου. Δισεκατομμύρια συγκρούσεις σωματιδίων προκαλούν αντίστοιχες μικροσκοπικές λάμψεις, δημιουργώντας έτσι σε όλο του το μεγαλείο, το Βόρειο Σέλας (Aurora Borealis) και την δίδυμη απεικόνισή του, το Νότιο Σέλας (Aurora Australis).

Ενδιαφέρουσες Διευθύνσεις
 

Οι παρακάτω δεσμοί αφορούν σχέδια μαθημάτων, που βοηθούν τους μαθητές να καταλάβουν το τρόπο με τον οποίο σχηματίζονται τα σύννεφα, τον τρόπο με τον οποίο οι επιστήμονες τα μελετούν, πως τα σύννεφα βοηθούν στη πρόγνωση του καιρού, τι συσκευές χρησιμοποιούνται για τη μελέτη τους αλλά και τη χρησιμότητά του στον αέναο κύκλο του νερού (είναι στην αγγλική γλώσσα, τελευταία προσπέλαση Ιούλιος 2005) :
Investigating Clouds
Vertical Cloud Radar
Measuring Cloud Heights
Building a Cloud Library
A Cloud Base Model
Making a Cloud

Πηγή: http://avc.comm.nsdlib.org/Education/lesson_plan_sandbox.shtml

  Πάτα εδώ   για να σχηματίσεις ένα σύννεφο Σωρειτομελανία
Πηγή: http://avc.comm.nsdlib.org/java/sacloud/a8tstm-sa.html
Πάτα εδώ  για να σχηματίσεις ένα σύννεφο Σωρείτη
Πηγή: http://avc.comm.nsdlib.org/java/sacloud/a8makeCU-sa.html
 

 

 

 

http://www.ux1.eiu.edu/~cxtdm/met/clouds/Cloud_Collection.html   (Συλλογή φωτογραφιών από σύννεφα)
http://www.extremeinstability.com, παρουσίαση "τρομακτικών" σύννεφων Πάτα εδώ
http://www.wetterzentrale.de
http://www.wetterzentrale.de/topkarten/fssatms1.html (φωτογραφίες και βίντεο ημέρας, μεγάλης ανάλυσης, από δορυφόρους
http://www.ucar.edu , Atmospheric science Explorers, Office of Education and Outreach Είδη σύννεφων και πειράματα σχετικά τα μετεωρολογικά φαινόμενα Πάτα εδώ